Cmentarz to cząstka naszej historii, obejmująca minione pokolenia, a życie w duchowej łączności ze zmarłymi to ciągłość istnienia. Utrwalanie – opieka zachowawcza – jest rzeczą niezmiernie ważną i stanowi cząstkę naszej wiary – świętych obcowania. Na wielu cmentarzach niestety zniknęły i nadal znikają groby bezpowrotnie, a zasłużyły one na szacunek i pamięć ci właśnie stanowili część naszej historii miasta – świadczyli o wojnach i wolności. Opisana historia cmentarzy Polski południowej zaczyna się końcem XVIII w., kiedy to cesarz Austrii Józef II wydał dekret z dn. 1 grudnia 1783r. zobowiązujący do wydzielenia odpowiednich działek poza centrum miasta na cmentarz. W okresie poprzednim chowano zmarłych na cmentarzach przykościelnych. W Pilźnie przynajmniej do roku 1784 grzebano zmarłych na dziedzińcu kościoła parafialnego, od czasu powstania kościoła. Grzebano również zmarłych przy kościołach już nie istniejących – pw. św. Andrzeja i św. Ducha. Kapłanów chowano w podziemiach kościołów. Obecny cmentarz w Pilźnie założono w 1784 r. staraniem ks. kanonika Ignacego Zaborskiego ówczesnego proboszcza. Cmentarz ten należy do najstarszych nekropolii w Małopolsce. Poza wspomnianymi cmentarzami na terenie Pilzna istnieją kwatery cmentarzy wojennych z okresu I i II wojny światowej, cmentarz wyznawców religii Mojżeszowej oraz tzw. cmentarze choleryczne. Jeden z nich, o śladach już zatartych, znajdował się przy ul. Węgierskiej na rozstaju dróg do Słotowej Dolnej i na góry słotowskie w okolicy nowo wybudowanych domów w kierunku cmentarza żydowskiego. Ostatnim reliktem mogił zmarłych na cholerę są mogiły z kolumnami przy ul. Węgierskiej i taka sama istnieje na skrzyżowaniu dróg w Lipinach. Legenda głosi, że zmarłych tych chowano na rozstajach, by choroba więcej nie wracała. Cmentarze obecne przyjęły nazwę Stary i Nowy. Nowy położony jest po przeciwnej stronie ul. Staszica,   oba cmentarze dzieli stroma skarpa, nad którą wybudowano kładkę. Stary cmentarz jest wspaniałą nekropolią – spacerując i czytając nagrobne napisy można odtworzyć historię miasta i ziemi pilzneńskiej oraz udział jej mieszkańców w wielu wydarzeniach historycznych. Jest też rejestrem wielu mieszczan pochodzących z Pilzna lub okolic, pracujących tu, jak i ich rodzin.Stary cmentarz w Pilźnie należy więc do najstarszych nekropolii w Małopolsce. Stanowi świadectwo i zapis pewnej części historii miasta i przypomina o ludziach zasłużonych oraz zwykłych jego obywatelach. Warto zwrócić uwagę na inskrypcje najstarszych nagrobków na których oprócz nazwiska i dat urodzin i śmierci podawano zazwyczaj funkcję jaką pełnił dany obywatel miasta. Nie sposób nie zauważyć kunsztu starych nagrobków, wiele z nich to piękne przykłady sztuki sepulkralnej wykorzystującej typową i uniwersalną symbolikę, która w tamtych czasach była dla ludzi czytelna, dziś już wymaga  przypomnienia. Także zaznaczająca się na przełomie XIX i XX w powszechna zmiana stosunku emocjonalnego do cmentarzy nie tylko jako miejsca pochówku ale także jako miejsca pamięci narodowej znajduje odzwierciedlenie na pilźnieńskim cmentarzu, przed odzyskaniem niepodległości było to chyba jedyne miejsce gdzie można było zamanifestować patriotyzm. Warto tutaj zwrócić uwagę na typ nagrobka nawiązującego stylem i formą do mogiły powstańczej z kopczykiem kamieni i krzyżem z surowego drzewa. Podstawa takiego nagrobka imituje kopiec z kamieni lub skałę, na nim krzyż w formie dwóch skrzyżowanych nie okorowanych odcinków pnia drzewa dodatkowo z różnymi symbolami lub motywami, np kotwicą, która symbolizuje nie tylko ufność w wierze czy oczekiwanie zbawienia ale także ufność w czasach prześladowań. Wśród pozostałych starych nagrobków także dominuje nurt historyzmu. Uderzające jest podobieństwo nagrobków w Pilźnie do tych ze Starego Cmentarza w Tarnowie na Zabłociu. Po przyjrzeniu się sygnaturom wykonawców nagrobków okazuje się, że pochodzą one z tarnowskich warsztatów.

Na cmentarzu w Pilźnie wydzielone są dwa cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w nomenklaturze austriackiej stosowanej zresztą do dziś oznaczone numerami 236 i 237. Warto tutaj wspomnieć, że Wydział Grobów Wojennych (Kriegsgräber-Abteilung) utworzył V Okręg Cmentarny Pilzno na którego obszarze powstało 26 cmentarzy wojennych.

Należy też dodać, że w Pilźnie przy ul. Węgierskiej znajduje się także cmentarz żydowski.

NOWY CMENTARZ

Osobiście zamierzam przybliżyć niedawną historię po wstania nowego cmentarza, powstałą tam kaplicę cmentarną oraz cmentarne urządzenia. Społeczny komitet Budowy Nowego Cmentarza powstał w 1981r. i podjął zadanie uporządkowania starego cmentarza oraz budowy nowego. W tok budowy włączyła się b. naczelnik Miasta i Gminy Pilzno Wanda Dziadek wraz z Radą. Starano się, by cmentarz zyskał miano Komunalnego i o budowę takiego zwrócono się do wojewody tarnowskiego p. Nowaka. Odpowiedź nadeszła odmowna z powodu braku funduszy oraz zainteresowania budową takiego cmentarza w Pilźnie. Urząd Miasta i Gminy Pilzno wraz z komitetem budowy cmentarza prowadził rozmowy z właścicielami działek od strony wschodniej starego cmentarza, celem jego poszerzenia, jednak pertraktacje nie przyniosły rezultatu. Urząd zaproponował więc działki z własnego mienia po drugiej stronie skarpy ul. Staszica. 0 obszarze 1 ha gruntu. Komitet budowy tymczasem porządkował stary cmentarz, który ogrodzono płotem. Potem ogrodzono nowy plac przeznaczony na cmentarz. Sprawa jego utworzenia trwała w sumie 10 lat. W 1. 90. nastały bardziej sprzyjające warunki, zreorganizowano Komitet Budowy Cmentarza i Radę parafialną i 16 kwietnia 1992 r. zwołano wspólne posiedzenie celem omówienia reaktywacji inicjatywy budowy nowego cmentarza. Po wielogodzinnej dyskusji podzielono zadania: sprawą budowy kaplicy i urządzeniem cmentarza zajęła się wybrana grupa w składzie: Stanisław Tomasiewicz- przewodniczący, Stanisław Świerczek – sekretarz oraz członkowie: Aleksander Sas, Kazimierz Kozak, Józef Wójcik (s. Wojciecha) i Stanisław Placek. Wymienieni zobowiązali się do podjęcia starań zbudowania nowego cmentarzami gromadzenia na ten cel środków – założyli Księgę Kronikę Fundatorów tego cmentarza. Na posiedzeniu tym był także ówczesny burmistrz miasta Zygmunt Pieczonka, który zobowiązał się do wybudowania z funduszy miejskich kładki łączącej oba cmentarze. Jak obrazuje kronika budowy kaplicy i nowego cmentarza, parafianie włączyli się w to dzieło wraz z zakładami pracy oraz Klubem Pilzna i Okolic w Chicago, do materialnego i fizycznego wspierania budowy wraz z kaplicą. Pierwszą pozycją w tej Księdze Fundatorów znalazł się zapis darowizny 15 000 000 starych złotych Banku Spółdzielczego w Pilźnie. 1 XI 1992 r. zorganizowano kwestę na starym cmentarzu, podczas której zebrano 18 049 530 s. złotych. 2 XI 1992 r. wpłacono do Urzędu Miasta i Gminy w Pilźnie wyszacowaną kwotę za ziemię na cmentarz – 4 987 000s. zł. I opłatę notarialną 424 000 zł. 3 XI 1992 r. sporządzono akt notarialny Nr 7333/92 na zakup tej ziemi pod cmentarz Parafii Rzymskokatolickiej. Opracowano nową dokumentację budowy kaplicy, uzyskano odpowiednie pozwolenia na budowę. 26 kwietnia 1993 r. przystąpiono fizycznie do budowy, co trwało nieprzerwanie do poświęcenia i przekazania do użytku 17 września 1995r. Szczegółowy obraz zaangażowania poszczególnych grup społecznych obrazuje kronika, która w kopii wraz z dokumentami została przekazana do kancelarii parafialnej 19 X 1995r. Uroczystości poświęcenia przewodniczył J. E. ks. biskup Władysław Bobowski z Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, która rozpoczęła się poświęceniem przez biskupa krzyża w kościele parafialnym. Krzyż ten był niesiony przez budujących i wszystkie stany do kaplicy na cmentarzu, tam został umieszczony na ścianie frontowej. Krzyż ten wykonał w darze rzeźbiarz Tadeusz Pieczonka ze Strzegocic. Drzewo krzyża to czarny dąb, wydobyty na żwirowni Jana Struża ze Strzegocic i darowany dla podkreślenia wiekowej trwałości wiary chrześcijańskiej na tym terenie. Nie opisuję wszystkich darowizn, prac społecznych, wykonawców. Jest to ujęte szczegółowo w kronice, a z uroczystości i pracy są zdjęcia oraz nagranie na kasecie video. Pierwszy parafianin, który spoczął na nowym cmentarzu 11 listopada 1995r. był Piotr Nikiel z Lipin – Koziej Woli, b. członek Rady Parafialnej. Organizacja na obydwu cmentarzach odbywa się w oparciu o statut cmentarny, zatwierdzony dekretem promulgacyjnym z 13 marca 1986 r. przez J.E. Jerzego Ablewicza, biskupa tarnowskiego. I przyjęty 3.12.1995 r. przez Radę Gospodarczą przy Parafii Rzymskokatolickiej w Pilźnie, potwierdzony przez ks. proboszcza, prałata Juliana Galasa, jako obowiązujący.