Dzieje kościoła parafialnego

Do najcenniejszych pilzneńskich zabytków architektury należy,widoczny z daleka w panoramie miasta, kościół parafialny – czyli fary – pw. św. Jana Chrzciciela. Ks. Bolesław Kumor badając najdawniejsze dzieje organizacji kościelnej w Małopolsce ustalił, że pilzneńska parafia powstała już w 1256 r., a jej założycielami i fundatorami kościoła byli benedyktyni tynieccy. Obecny istniał już za czasów króla Kazimierza Wielkiego (1333-1370), o czym świadczy wiele elementów kamiennych zachowanych w jego murach. Potwierdzeniem tego jest nieco późniejsza, pochodząca z roku 1400, historyczna wzmianka zachowana w dokumentach. Pierwszymi proboszczami byli: Stanisław z Ropczyc (1400), Klemens (1419),Wawrzyniec (1449), Jan Janicki z Latoszyna (1491). Pilzno było także siedzibą dekanatu, który w ramach administracyjnych diecezji krakowskiej należałdo archidiakonatu nowosądeckiego. W aktach archidiakonatu znajduje się zapis o dekanacie pilzneńskim, który liczył 17 parafii, obejmujących terenyod Kołaczyc, przez Frysztak do Dębicy. Jak wyglądał kościół pierwotnie – nie wiadomo. Z różnych dokumentów wynika jedynie, że budowano go w kilku etapach i zapewne nie był tak okazały jak obecnie. Nie wiadomo też, w jakim stopniu pożar w 1400 r. zniszczył świątynię, i czy nie ucierpiała ona podczas napadów w XV w. Obecną postać architektoniczną kościół przybrał około 1482 r. w czasie odbudowy, prawdopodobnie po pożarze. Wówczas podwyższono nawę główną kościoła i prezbiterium, zakrystia otrzymała nowe sklepienie, podobnie jak kruchta. Dobudowane zostały nawy boczne i czworoboczna wieża zachodnia, którą wznosił Jeremiasz Quanior – budowniczy z Wrocławia. Z czasów późnogotyckiej przebudowymiejsce w latach trzydziestych XVI wieku, zapewne znowu mocno zniszczył Świątynię, gdyż biskup przemyski Jan Dziaduski ogłosił pismem wydanym w Brzozowie składkę na spalony kościół w Pilźnie. Świadczyło by to, żemieszkańcy wyczerpani wydatkami na odbudowę zniszczonego w czasie najazduw 1474 r. miasta musieli się zwracać o pomoc na odbudowę kościoła do innych parafii. Podczas prac przy odbudowie kościoła przenoszono nabożeństwado kościoła pw. Św. Andrzeja Wiadomo dziś, że kościół ten stał nad rzeką Dulczą, na przedmieściu pomiędzy wsią Dulczówka a Pilznem i został zabrany przez wodę podczas wylewu rzeki w 1571 r., i uniesiony w stronę Pilzna. Kościołem tym zajął się ks. Kazimiera Kaczorowski, misjonarz, prebendarzprzy kościele w Pilźnie. Dzięki pomocy i ofiarność pilźnian, kościół ten został przewieziony i złożono go ponownie przy wylocie ul. Węgierskiej, po lewej stronie, dalej dziś na skrzyżowaniu ulic Polna i Węgierska; obecnie stoją tam domy. Przy kościele Św. Andrzeja był grzebalny cmentarz przykościelny. Trzecim kościołem był kościół Św. Ducha, stał on po lewej stronie drogi do Krakowa, przed rzeką Dulczą, przypuszczalnie w miejscu, gdzie dziś jest część parku Sokoła. Obok tego kościoła stał dom przytułek dla ubogich. Kościół ten, murowany, ufundowali mieszczanie, spłonął wraz z zabudowaniami w 1791 r. Najstarszą o nim wzmianką jest informacja, że powstał w 1400 r., a w roku 1455 biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki zezwoliła wystawienie ołtarza pw. Świętych Bartłomieja i Wawrzyńca. W następnych dziesięcioleciach brak jakich kolwiek wzmianek o pracach przykościele. Dopiero w 1757 r. przeprowadzono większe naprawy, m.in. kupiono pierwszy zegar wieżowy. W roku 1877 kolejny pożar strawił część kościoła, spalił się dach nad nawą i wieżą, w czasie pożaru stopił się też dzwon. Pilnie przystąpiono do usuwania szkód; zmieniono więźbę dachową nad prezbiteriumi nawą główną, dach przykryto żelazną blachą. Przy tej sposobności zmienionotakże zadaszenie wieży, zastępując dawny, baniasty hełm neogotyckim. Inicjatoremi w części fundatorem prowadzonych robót był ówczesny proboszcz i dziekan pilźnieński – prałat Ignacy Wieniawa Długoszewski. Jego fundacji jest także kamienny, neogotycki, wielki ołtarz w prezbiterium, wzniesiony w1887 r. Dokonane prace przyczyniły się do jeszcze lepszego wyeksponowaniagotyckiej bryły kościoła, która góruje nad niską zabudową miasta i widocznajest z wielu punktów w okolicy. Po opisanej odbudowie i remoncie kościół przetrwał dwie wojny nie ulegając poważniejszym zniszczeniom. W 1946 r. wymieniono uszkodzone witraże, remontowano takżedach – zamieniono pokrycie z blachy na dachówkę. Pracami zajął się nowomianowany proboszcz ks. Józef Midura. W latach 50. XX w. powstał plangruntowej odnowy i remontu kościoła, zatwierdzony przez władze administracyjno – konserwatorskie. Rozpoczęte prace zostały jednak przerwane, w związku z przeniesieniem ks. prałata Józefa Midury do Zaborowa. Wrócono do nich dopiero w 1972 r., niebawem po objęciu funkcji proboszcza przez ks. prałata Juliana Galasa. Wówczas – po aktualizacji planów – rozpoczęto remont generalny, poddając konserwacji ściany kościoła, wyremontowano i odnowiono więźbę dachowąnad nawą główną i wieżą, cały dach kościoła i wieży pokryto blachą miedzianą. Przeprowadzono również prace konserwatorskie wewnątrz kościoła, głównie odnowiono polichromie i ołtarze. Obecnie pilzneńska fara posiadajuż trzecie w swej historii dzwony. Chrzcielnica z 1898 roku w nawie głównej Pierwszy, jak wspomniano wyżej, uległ zniszczeniu w pożarze. Następne, trzy mniejsze, umieszczone zostały na dzwonnicy pomiędzy kościołema plebanią. Zarekwirowały je jednak w 1917 r. wojska austriackie. Kolejno ufundowano ze zbiórek pieniężnych, dokonanych przez Komitet Odbudowy Dzwonów, któremu przewodniczył znany działacz społeczny Ludwik Szwajkowski. Duży wkład w prace komitetu mieli także ówczesny proboszcz i dziekan pilzneńskiks. Florian Moryl i katecheta ks. Jan Grądziel. Zakupione dzwony o imionach Jan, Józef i Maryja poświecono 17 marca 1929 r., a następnie umieszczonoje na wieży kościelnej. W okresie okupacji zamilkły i to prawdopodobnie sprawiło, że nie zainteresowali się nimi okupanci. Stąd do dziś przetrwały,służąc miastu i okolicy. W 2001 r., staraniem proboszcza ks. Kanonika Józefa Jabłońskiego i Rady Gospodarczej Parafii, przy wydatnej pomocy Kazimierza Anioła, właściciela pilzneńskiej firmy AKPIL odbudowano umocowania dzwonów na wieży, jak również zmieniono sterowanie nimi, zmechanicznego na elektroniczne. Wymienione prace wykonała znana Firma Felczyńskich z Przemyśla. Na wieży kościelnej znajduje się zabytkowy zegar. Jest on zapewne drugim z kolei. Wykonany został w Pradze, co poświadcza jego metryka – napis Praha -I – HAINZ-1892 . Zegar ten nadal funkcjonujei zapewne służył będzie wszystkim jeszcze długie lata, tym bardziej żew roku 2001, staraniem nowo mianowanego proboszcza ks. Józefa Jabłońskiegoi Rady Gospodarczej przy parafii, przeprowadzono jego remont. Obejście kościoła to dawny, istniejący od początków parafii do 1784 r., przykościelny cmentarz. Tu spoczywają szczątki średniowiecznych rycerzy, okolicznej szlachty, duchownych, mieszczan i wielu osób związanych z miastem. Wcześniej, w dniu Święta Zmarłych – 1 listopada palone tutaj były lampkii składane kwiaty. Jest to miejsce szczególne, wymagające szacunku. Dziedziniec przykościelny pierwotnie uporządkowano w latach sześćdziesiątych minionego stulecia. Natomiast gruntowniejsze prace przeprowadzono w roku 1998, m.in. przeprowadzono kanalizację terenu. Sam dziedziniec wyłożono kostką brukową, zakupioną z przekazanych darowizn kółek rolniczych z Pilznai Dulczówki. Organizacją prac zajęła się Rada Gospodarcza przy parafii oraz ówczesny proboszcz ks. Julian Galas, a całe przedsięwzięcie możliwe było dzięki dużemu wkładowi pracy parafian. Znaczącą pomoc okazały równieżówczesne władze samorządowe: burmistrz Pilzna Zygmunt Pieczonka i jego zastępca Edward Serwatka. Odnowiony plac poświęcony został 29 listopada 1998 r. przez sufragana tarnowskiego, ks. bpa Jana Styrnę. Od restaurowany dziedziniec dobrze komponuje się z dominującą w tej części miasta świątynią oraz jest miejscem ciszy i powagi. Co rocznie w czerwcu odbywają się w Pilźnie Dni Rękodzielnictwa i Rzemiosła Laureaci organizowanego w 2000 Roku Jubileuszowego konkursu – Słowik Andrzej z Januszkowic i Roman Parat z Gorzejowej – wykonali dwoje kutych, stalowych drzwi, które zawieszonow bocznym wejściu do kościoła i w kruchcie przy prezbiterium. Fundatorem drzwi był Urząd Miasta Pilzna, który przekazał je jako votum jubileuszowe. W 2000 r. rozpoczęto również remont zabytkowej plebanii, który w kolejnychlatach był kontynuowany. Dokonano przebudowy ogrzewania w kościelei w budynku Caritasu.